خلاصه بحث:

. حکم حجاب، کم‏کم و به مرور زمان، نازل شد و از خانه پیامبر اسلام(ص) شروع شد و سپس به دیگر خانه‏ها و خانواده‏ها سریان یافت.

2. حجاب براى سالم ماندن روح انسانها قرار داده شده است: (ذلکم اطهر لقلوبکم وقلوبهن).

3. جلباب (ل چادر) افزون بر تکلیف، حقى بوده براى خانمهاى پاکدامن که در ابتداء، جنبه حق بودن آن برترى داشته است.

4. پیش از آمدن حکم حجاب، زنان ، غیر از سروگردن، گریبان و دستها را تا حدود آرنج، باقى بدن خود را مى‏پوشانده‏اند. ظاهر بودن کمر، سینه، رانها و... رایج نبوده است. بنابراین، گروههاى استثناء شده، همان جاهایى که به طور معمول نمى‏پوشانده‏اند مجاز هستند که نگاه کنند و جایز بودن نگاه کردن به رانها، سینه، ساقهاى پا و... از آیه به دست نمى‏آید.

5. حکم حجاب، حکم فراگیر است و گروههاى استثناءشده به خاطر ضرورت و... بوده است.

6. اصل در مساله حجاب، جداسازى کامل محیط مرد و زن از یکدیگر است، به گونه‏اى که هر دو بتوانند در جامعه به کار و تلاش بپردازند و تماسها و برخوردها دراندازه بسیار کمى باشد.

7. حجاب و پوشش، مساله‏اى شخصى است و بازشناسى «ماظهر» و ضرورتها به عهده خود افراد است و از این آیات حکم و وظیفه‏اى براى مسؤولان امر و متولیان امور روشن نشد.

8. در این آیات هیچ بحثى درباره «مادر همسر» مطرح نشد و از هیچ یک از واژگان آیات روشن نشد که داماد مى‏تواند به مادر همسر خود نگاه کند.

بله، از آیه 32 سوره بقره روشن مى‏شود: ازدواج با مادر همسر حرام است، همان گونه که ازدواج با مادر، خواهر، دختر، عمه، خاله، دختر برادر و دختر خواهر حرام است، ولى ملازمه‏اى بین حرام بودن ازدواج با حلال بودن نگاه کردن وجود ندارد.

پى‏نوشتها:

1. سوره «احزاب‏»، آیه 35.

2. همان، آیه 23 33.

3. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، امین الاسلام طبرسى، ج‏7 863/8.

4. سوره «احزاب‏»، آیه 55.

5. «وسائل الشیعه‏»، ج‏14، باب 129، از ابواب مقدمات النکاح، ج‏1/171 - 172.

6. همان، ح‏4.

7. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، ج‏7 -8/368.

8. تفسیر «روح‏المعانى‏»، آلوسى بغدادى، ج‏12/107، دار احیاء التراث العربى، بیروت.

9. سوره «احزاب‏»، آیه 59.

10. همان، آیه 6.

11. همان، آیه 32.

12. تفسیر «الدر المنثور»، سیوطى، ج‏5/221.

13. همان.

14. همان.

15. همان.

16. همان.

17. «نهج‏البلاغه‏»، صبحى صالح، نامه 31، آخر نامه.

18. تفسیر على بن ابراهیم قمى، ج‏2/196.

19. تفسیر «روح‏المعانى‏»، ج‏2/127.

20. تفسیر «الدرالمنثور»، ج‏5/221.

21. تفسیر «روح‏المعانى‏»، ج‏12/127.

22. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، ج‏7 - 8/369.

23. تفسیر «المیزان‏»، علامه طباطبایى، ج‏16/339.

24. تفسیر «الکاشف‏»، محمد جواد مغنیه، ج‏6/239.

25. «قاموس قرآن‏»، سید على اکبر قرشى، ماده جلباب، دار الکتب الاسلامیه.

26. «بحارالانوار»، علامه مجلسى، ج‏10/55، ح‏2.

27. همان، ج‏32،تحقیق محمد باقر محمودى،237،ح‏190 وزارت ارشاد.

28. همان، ج‏41/227، ح‏37.

29. همان، ج‏75/233، ح‏1.

30. همان، ج‏78/11، ح‏70.

31. همان، ج‏68/35، ح‏74.

32. همان، ج‏79/76، ح‏5.

33. سوره «احزاب‏»، آیه 60.

34. تفسیر «الکاشف‏»، محمد جواد مغنیه، ج‏6/239.

35. تفسیر «المیزان‏»، ج‏16/339.

36. تفسیر «روح‏المعانى‏»، ج‏12/127.

37. تفسیر «الکشاف‏»، ج‏3/560.

38. «فروع الکافى‏»، ج‏7/290، ح‏1، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.

39. همان‏291/، ح‏5.

40. «تاریخ قرآن‏»، دکتر محمد رامیار/674، امیرکبیر.

41. همان/672.

42. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، ج‏7 - 8/130.

43. تفسیر «نورالثقلین‏»، ج‏3/588; «کافى‏»، ج‏5/521، ح‏5.

44. تفسیر على‏بن ابراهیم قمى، ج‏2/101.

45. تفسیر «روح‏المعانى‏»، ج‏10/204، دارالفکر، بیروت.

46. «الدر المنثور»، ج‏5/42.

47. تفسیر «نورالثقلین‏»، ج‏3/589، ج‏95/590، ح‏105.

48. همان‏590/، ح‏103.

49. تفسیر «الدرالمنثور»، ج‏5/42.

50. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، و دیگر تفسیرها، ذیل آیه.

51. تفسیر «نورالثقلین‏»، ج‏3/588، ح‏93.

52. تفسیر «روح‏المعانى‏»، ج‏10/209.

53. سوره «مؤمنون‏»، آیه 1 - 6.

54. تفسیر «مجمع‏البیان‏»، ج‏7-8/138.

55. همان.

56. سوره «احزاب‏»، آیه 32.

57. تفسیر «على‏بن ابراهیم قمى‏»، ج‏2/101; تفسیر «نورالثقلین‏»، ج‏3/592، ح‏119.

58. تفسیر «نورالثقلین‏»، ج‏3/621، ح‏229.

59. همان/622، ح‏231.

60. تفسیر «الدر المنثور»، ج‏5/75.